Tháng Năm năm 2022, Arthur Hayes đã bị một tòa án liên bang ở New York kết án hai năm quản chế, với 6 tháng giam giữ tại nhà vì cố tình không triển khai chương trình chống rửa tiền tại sàn giao dịch.
Arthur Hayes là ai?
Arthur Hayes là đồng sáng lập sàn giao dịch BitMEX với khối lượng giao dịch lên đến hàng nghìn tỷ USD. Anh sở hữu gương mặt của một minh tinh màn bạc và một khối tài sản đáng kinh ngạc. Banker người Mỹ gốc Phi này được cho là người tiên phong trong lĩnh vực công nghệ tài chính đương đại, thế nhưng quan chức liên bang Hoa Kỳ lại mô tả Arthur Hayes theo cách khác: một kẻ lách luật hoạt động trong “bóng tối của thị trường tài chính”.
Người ta tự hỏi liệu Hayes và các đối tác của anh là nhân vật phản diện hay là nạn nhân của một hệ thống công lý ủng hộ các ngân hàng lớn hơn là những người ngoại cuộc?
Vượt biên giới với ba lô đầy tiền
Hayes, 36 tuổi, sinh ra trong một gia đình thuộc tầng lớp trung lưu với bố mẹ làm việc cho General Motors. Mẹ anh, Barbara, đã nỗ lực phi thường để đưa cậu con trai tài năng của mình vào Nichols School, một trường tư thục thành lập vào năm 1892.
“Nó thành công ở tất cả mọi thứ, từ học tập, thể thao, cho đến việc kết giao bằng hữu,” mẹ anh nói.
Sau khi tốt nghiệp Trường kinh doanh Wharton, Hayes chuyển đến Hong Kong để làm việc tại Deutsche Bank và Citibank trong vai trò nhà tạo lập thị trường cho các quỹ hoán đổi danh mục (ETF). Hayes vừa mới gầy dựng sự nghiệp thì bị cho nghỉ việc vào tháng 5/2013. Lúc đó đang thất nghiệp nên anh quyết định kết hợp sở trường thiết kế các công cụ tài chính mới lạ của mình với niềm đam mê mới: tiền điện tử. Cụ thể là Bitcoin.
“Tôi chưa kết hôn, không có con cái, cũng không có nghĩa vụ gì với ai. Tôi đã từng là một banker về lĩnh vực đầu tư, vì vậy tôi đã không phải ngủ ngoài đường. Tôi muốn xây dựng một thứ gì đó,” Hayes phát biểu vào chín năm trước.
Giống như Sam Bankman-Fried sáng lập sàn FTX, Arthur Hayes bắt đầu chặng đường tiền điện tử của mình với kinh doanh chênh lệch giá: mua Bitcoin ở một thị trường và sau đó bán nó với giá cao hơn ở một thị trường khác. Mọi thứ diễn ra suôn sẻ cho đến tháng 10/2013, Hayes gặp vấn đề khi truy cập vào số coin mà anh đã gửi đến sàn giao dịch Bitcoin Mt. Gox.
Vào đầu năm 2014, Mt. Gox tuyên bố rằng hacker đã đánh cắp từ kho bạc của họ gần 500 triệu USD. Không giống như khoảng 24,000 người gửi tiền khác, Hayes đã xoay sở rút tiền thành công và học được một bài học quan trọng trong quá trình này: Các sàn giao dịch là một điểm yếu chí tử trong hệ sinh thái Bitcoin vốn an toàn.
Vụ Mt. Gox có lẽ là một trong những vụ hack tai tiếng nhất, nhưng hàng chục sàn giao dịch khác cũng đã từng bị tấn công, khiến hàng tỷ USD – bằng Bitcoin và các loại tiền điện tử khác – biến mất.
Hayes, sau đó, quyết định đem tiền đi nơi khác. Sau khi nghe nói Bitcoin đang được giao dịch cao hơn đáng kể ở Trung Quốc, anh đã mua một lượng Bitcoin và chuyển chúng sang một sàn giao dịch ở Trung Quốc, sau đó đổi chúng sang nhân dân tệ. Đúng nghĩa là anh ấy đi lại với một ba lô đầy ắp tiền.
“Trong nhiều ngày, tôi đã qua biên giới bằng xe buýt để đến Thâm Quyến với một vài người bạn, ăn trưa và trở lại biên giới mang theo số tiền hợp pháp bên mình,” Hayes nhớ lại.
Đó là một thủ thuật gọn gàng và đem lại lợi nhuận tương đối ổn, nhưng mối nguy hiểm đến từ việc vận chuyển tiền qua biên giới quốc tế khiến Hayes suy nghĩ: Tại sao không xây dựng một sàn giao dịch trực tuyến để mọi người có thể thực sự kiếm lời từ Bitcoin của mình bằng cách sử dụng các công cụ phái sinh?
Đó là một ý tưởng đòi hỏi những kỹ năng nghiêm túc về mặt công nghệ — không chỉ để xây dựng sản phẩm mà còn để thuyết phục cộng đồng tiền điện tử đang hoài nghi sâu sắc — rằng Hayes đã giải quyết thành công vấn đề bảo mật và những sai sót trong khâu kiểm toán đã xảy ra với các sàn giao dịch trước đó.
Họp “hội bàn đào” tại cửa hàng Starbuck
Vào tháng 1/2014, trên một sân thượng sang trọng, Hayes đã gặp gỡ Ben Delo, một nhà toán học và lập trình viên người Anh thông minh. Bạn bè cùng lớp của Delo ở Oxford đã bầu chọn anh là người có khả năng trở thành triệu phú nhất — và người thứ hai có nhiều khả năng ngồi tù nhất. Sau khi tốt nghiệp vào năm 2005, Delo làm việc cho IBM, hai quỹ đầu cơ, và sau đó là JPMorgan ở Hong Kong.
Delo nhanh chóng về với Hayes. Khi cặp đôi này vạch ra những thứ cần thiết để biến tầm nhìn của Hayes thành hiện thực, Delo – chuyên gia thiết kế các thuật toán phức tạp và hệ thống giao dịch tốc độ cao – nói rằng họ cần một nhà phát triển web front-end. Hayes chỉ biết Sam Reed, một lập trình viên trẻ tài ba người Mỹ từng cảnh báo những người đam mê công nghệ không nên tham gia vào các công ty khởi nghiệp, vì những người chủ sở hữu các startup này thường “bóc lột” các lập trình viên.
Khi Hayes trình bày với Reed ý tưởng về một sàn giao dịch phái sinh Bitcoin, Reed – không quan tâm đến lời khuyên mình đưa ra trước đó, đã đồng ý ngay lập tức. Reed trẻ hơn nhiều so với Hayes và Delo, nhưng anh đã tham gia lĩnh vực tiền điện tử lâu nhất. Vào năm 2009, khi đang học năm cuối tại trường đại học, Reed đã khai thác Bitcoin trên laptop vào thời điểm đồng tiền này gần như vô giá trị.
Anh cũng nổi tiếng với việc chia sẻ các mẹo kinh doanh tiền điện tử, trong số đó có câu: “Trong cơn sốt vàng, bạn không muốn khai thác vàng. Bạn muốn bán xẻng”.
Thế là cả ba bắt đầu làm việc nghiêm túc để xây dựng thứ mà họ gọi là Bitcoin Mercantile Exchange (BitMEX). Arthur Hayes là CEO, Ben Delo là COO, và Sam Reed là giám đốc công nghệ (CTO). Trước khi có những chức danh này, BitMEX ban đầu chỉ gồm ba anh chàng ban ngày ngồi làm việc trên laptop ngoài cửa hàng Starbucks tại Jardine House, một tòa nhà chọc trời ở Hong Kong. Vào ban đêm, họ sẽ trở về căn hộ của Hayes với các loại bia từ 7-Eleven.
Lái Lamborghini “full tốc độ” trên sàn BitMEX
BitMEX được quảng cáo là “một nền tảng giao dịch ngang hàng cung cấp các hợp đồng đòn bẩy được mua và bán bằng Bitcoin”. Nó cho phép người dùng đặt cược vào giá tương lai của tiền tệ với đòn bẩy lên đến 100x. Sự hấp dẫn của sàn giao dịch nằm ở chỗ mọi người có thể kiếm tiền to bằng cách bỏ vào một số tiền hạt giống crypto tương đối khiêm tốn.
Trong một blog trên trang BitMEX, Hayes viết: “Giao dịch không đòn bẩy giống như lái một chiếc Lamborghini ở số một: bạn biết như vậy thì an toàn hơn, nhưng đó không phải là lý do bạn mua xe”.
Sự ra đời của BitMEX cách đây bảy năm rất đúng thời điểm – nhưng đầy nguy hiểm. Dưới con mắt của giới chức Hoa Kỳ, Bitcoin đã chuyển từ đồng tiền ưa thích của những kẻ xấu thành một tài sản đầu tư mà những người chơi tổ chức bắt đầu mua như một biện pháp chống lại lạm phát – và vì lời hứa đem lại lợi nhuận vượt trội của nó. Hayes, Delo, và Reed đã sở hữu một vị thế cực kỳ tốt và bắt đầu tích lũy một lượng lớn tài sản. (Cả ba đều là tỷ phú.)
Tuy nhiên, cùng lúc đó, họ lại là những “kẻ ngoại cuộc”, đột nhiên lấn sân vào lĩnh vực của những tay chơi lâu đời trong giới tài chính. Những dịch vụ mang tính đòn bẩy cao, tốc độ cao họ cung cấp đã làm tăng trở lại các loại công cụ tài chính tiềm ẩn rủi ro cao – mà những thứ này cuối cùng sẽ thu hút sự giám sát từ phía các nhà quản lý. Bên cạnh những lợi thế của mình, BitMEX đi kèm với những rủi ro chóng mặt.
“Những thứ này đang diễn ra rất, rất nhanh – cách đây 10 năm chúng không hề tồn tại,” J. Christopher Giancarlo, người từng phục vụ tại Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC), giải thích: “Quy định luôn theo sau sự đổi mới, và đôi khi, ở các nền dân chủ, nó đi sau các khu vực pháp lý khác một chút”.
Trong nhiều năm, Giancarlo đã thúc ép Quốc hội Mỹ ban hành một khuôn khổ quy định toàn diện cho tiền điện tử. Thế nhưng, các nhà lập pháp đã dựa vào các luật từ những năm 1930 – Đạo luật Giao dịch Chứng khoán và Đạo luật Trao đổi Hàng hóa – sau này đã được sửa đổi sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Mặc dù vậy, các quy tắc vẫn lỗi thời một cách đáng tiếc. Do đó, theo Giancarlo, các nhà quản lý phải xác định xem các nền tảng tiên phong – như sàn giao dịch của Hayes – phải được điều chỉnh như thế nào.
Biến động chính trị và cuộc lột xác của BitMEX
Việc hiểu BitMEX đang bán gì có lẽ không quan trọng bằng việc biết công ty đang bán cho ai. Hayes từng nhấn mạnh rằng BitMEX hết sức cẩn thận để “không có khách hàng Mỹ” và các rào cản công nghệ, chẳng hạn như chặn địa chỉ U.S. I.P giúp ngăn khách hàng Mỹ tiếp cận nền tảng.
Nhưng các quan chức Hoa Kỳ nói rằng điều này không đúng, họ đã để ý thấy rất nhiều người Mỹ gửi tiền vào sàn BitMEX, nhiều người trong số họ đã ngụy trang vị trí của mình bằng cách sử dụng phần mềm VPN. Hàng nghìn người đã đổ xô vào BitMEX. Hayes là một “sản phẩm” ra lò từ các ngân hàng – nơi toàn bộ các bộ phận chuyên trách thực thi các yêu cầu về chống rửa tiền (AML) và biết khách hàng của bạn (KYC). Tuy nhiên việc đắm mình vào thế giới tiền điện tử tự do dường như khiến Hayes quên lãng những điều này, nhưng các nhà chức trách Hoa Kỳ thì không.
“Arthur là một biểu tượng,” Meltem Demirors, giám đốc chiến lược của CoinShares và đồng thời là bạn của Hayes, nói. “Anh ấy không ngại gây tranh cãi, và bạn biết đấy, lịch sử không tử tế với những người này”.
Trong gần một năm sau khi ra mắt, hoạt động kinh doanh của BitMEX không có gì nổi bật. “Có những ngày chúng tôi không có giao dịch nào,” Hayes nhớ lại. “Không ai mua hoặc bán”. Phí giao dịch từ nền tảng hầu như không đủ trả cho hóa đơn máy chủ nên Reed đã dùng thẻ tín dụng của mình để thanh toán.
Nhưng vận may đã đến với BitMEX vào cuối năm 2015, công ty bắt đầu cung cấp cho khách hàng mức đòn bẩy 100x — cao gấp năm lần so với đối thủ cạnh tranh của mình. Sự biến động chính trị vào năm tiếp theo, với Brexit và cuộc bầu cử của Donald Trump, đã làm gia tăng khối lượng giao dịch tiền điện tử. Đến năm 2017, BitMEX phải điều động 30 nhân viên để giải quyết sự bùng nổ trong giao dịch.
Vào năm 2018, BitMEX đã trở thành một thị trường có giá trị cao, di chuyển hàng tỷ USD mỗi ngày. Hayes nói: “Chúng tôi là nền tảng giao dịch lớn nhất trên thế giới, tính theo khối lượng”.
Theo anh, BitMEX là một trong những “sàn giao dịch có tính thanh khoản cao nhất trên thế giới, bất kể loại tài sản nào”. Theo thước đo đó, nó nằm trong cùng một cuộc đua với NASDAQ cũng như các sàn giao dịch chứng khoán New York, London và Tokyo. Nói theo thuật ngữ cờ bạc, trong vòng bốn năm ngắn ngủi, “sòng casino” tồi tàn của Hayes đã trở thành ngôi nhà (the house).
Cuộc đối đầu của các “cá mập”
Vào mùa hè năm 2019, lượng tiền di chuyển qua BitMEX lớn một cách đáng kinh ngạc. Họ đã thuê tầng 45 của Trung tâm Cheung Kong, khu bất động sản đắt nhất ở Hong Kong và là “nhà” của Goldman Sachs, Barclays, Bloomberg và Bank of America. Nhưng trong tổng hành dinh mới này, những người sáng lập đã trang bị cho văn phòng một món đồ mà không một công ty lâu đời nào ở trên có: một bể cá mập lớn.
Vào ngày 27/6/2019, công ty thông báo họ đã thiết lập một kỷ lục mới, giao dịch 16 tỷ USD trong một ngày. Hai ngày sau, Hayes tweet:
“Một nghìn tỷ USD được giao dịch trong một năm; số liệu không nói dối. Đừng có lộn xộn với BitMEX. @Nouriel tôi sẽ gặp ông vào thứ Tư”.
Người mà Hayes đang tweet là Nouriel Roubini, một giáo sư kinh tế đáng kính của Đại học New York — và là nhà phê bình gay gắt nhất của BitMEX. Vào ngày 3/7/2019, cặp đôi này đã “đối đầu” trên sân khấu tại Asia Blockchain Summit diễn ra ở Đài Bắc.
Vị giáo sư đi thẳng vào vấn đề: “Ngồi bên cạnh tôi là một quý ông làm việc với những con bạc biến chất, những kẻ hút máu, những nhà đầu tư không có uy tín”.
Ông cáo buộc công ty làm trái các quy định, nhấn mạnh rằng với BitMEX, “mọi người đều bị rekt”, ngoại trừ Hayes và các đồng nghiệp của anh – những người lấy hoa hồng và phí cũng như duy trì một quỹ thanh lý để thu lợi nhuận từ những người phá sản.
Hayes phản bác lại:
“BitMEX. Đòn bẩy 100x? Vậy thì sao? Bạn có thể giao dịch loại đòn bẩy này ở bất cứ đâu bạn muốn. Ở Hoa Kỳ, chúng ta có những thứ được gọi là ETF… Nó dựa trên ý tưởng về sự biến động ngắn. Một mức tăng đột biến trong một ngày vào tháng 2/2018 — trong thị trường tài chính được quản lý chặt chẽ nhất thế giới, có tính thanh khoản cao và tất cả những ngân hàng tốt đẹp đó, những người đóng vest, đã tốt nghiệp từ các trường đại học tốt, và ETF của bạn về không. Rekt!”
Trong khán phòng ngày hôm đó, có rất nhiều người hâm mộ Hayes. Họ tin rằng anh giống như Mark Zuckerberg của Facebook – người đã tạo ra toàn bộ thị trường từ đầu, xây dựng một nền tảng có ảnh hưởng, an toàn và đem lại lợi nhuận cao mà người ta không biết rằng mình sẽ cần. Tuy nhiên, Hayes cũng có điểm tương đồng khác không thể nhầm lẫn với Zuckerberg: coi thường quyền lực.
Khi người điều hành đặt câu hỏi về quyết định đăng ký của BitMEX tại quần đảo Seychelles, nơi được xem là không có các quy định, Hayes đã trả lời:
“Có thể Roubini nghĩ rằng Sở Dịch vụ Tài chính New York là sân chơi duy nhất và chúng tôi cần cúi đầu trước chính phủ Hoa Kỳ vì mọi thứ ở đây được quản lý. Bây giờ, tôi không biết. Đó thực sự không phải là kế hoạch của tôi”.
Khi được hỏi liệu Hayes có thể thừa nhận rằng các cơ quan quản lý của Hoa Kỳ và châu Âu đang ở trên một khía cạnh hơi khác so với các cơ quan ở Seychelles hay không, Hayes nhận xét: “Chỉ tốn nhiều tiền hơn để hối lộ họ”. Và Hayes đã trả bao nhiêu để hối lộ chính quyền Seychelles? Câu trả lời của anh ấy: “một quả dừa”.
Một vài tuần sau, Tiến sĩ Roubini đã trở lại với bài viết có tiêu đề “The Great Crypto Heist”. Trong đó, ông nói: “
Người trong cuộc của BitMEX đã tiết lộ với tôi rằng sàn giao dịch này cũng được những kẻ khủng bố và tội phạm từ Nga, Iran và các nơi khác sử dụng hàng ngày để rửa tiền trên quy mô lớn; và sàn giao dịch không làm gì để ngăn chặn điều đó, vì họ thu được lợi nhuận từ các giao dịch này”.
“Mũi dùi” pháp lý
Giáo sư Roubini đã gióng lên hồi chuông cảnh báo hơn một năm — và vào tháng 10/2020, các quan chức liên bang Mỹ đã trả lời. Vào 6 giờ sáng ngày 1/10/2020, các đặc vụ FBI kéo đến một khu vực ở vùng ngoại ô của Boston và Sam Reed đã bị còng tay giải đi.
Vài giờ sau, Audrey Strauss, luật sư Hoa Kỳ cho Quận phía Nam của New York và William F. Sweeney Jr., người đứng đầu văn phòng thực địa của FBI tại New York, đã công bố bản cáo trạng về những người sáng lập BitMEX — Hayes, Delo và Reed. Bọn họ đã bị buộc tội vi phạm và âm mưu vi phạm Đạo luật Bảo mật Ngân hàng “do cố tình không thiết lập, thực hiện và duy trì một chương trình chống rửa tiền thích hợp”. Mỗi tội danh có hình phạt tối đa là năm năm sau song sắt.
Sweeney đặc biệt “nhắm” đến Hayes: “Một bị cáo đã đi xa đến mức khoe khoang công ty của mình được thành lập ở một khu vực tài phán bên ngoài Hoa Kỳ vì việc hối lộ các nhà quản lý trong khu vực pháp lý đó chỉ tốn ‘một quả dừa’ ”. Anh cảnh báo rằng “họ sẽ sớm biết cái giá của những hành vi phạm tội bị cáo buộc của mình – chúng sẽ không phải được trả bằng trái cây nhiệt đới, mà là tiền phạt, bồi thường và ngồi tù”.
Và vào tháng Năm năm nay, cái “giá” Hayes phải trả là hai năm quản chế, với 6 tháng giam giữ tại nhà.
Việc những nhà sáng lập BitMEX bị buộc tội đã khiến nhiều người trong cộng đồng tiền điện tử tức giận. Một số cảm thấy rằng vụ việc này không công bằng.
“Hãy chỉ cho tôi một ngân hàng không vi phạm việc rửa tiền và tôi sẽ cho bạn thấy đó là một ngân hàng nhảm nhỉ,” Jehan Chu, một nhà đầu tư tiền điện tử nói. “Đó là tiêu chuẩn kép. Ai đã phải ngồi tù trong vụ HSBC rửa tiền và các giao dịch của họ với Iran và tất cả các loại vi phạm lệnh trừng phạt? Họ chỉ bị phạt tiền”.
Đúng là sau khi HSBC thừa nhận rửa gần một tỷ USD cho băng đảng Sinaloa và chuyển tiền cho các khách hàng bị trừng phạt ở Cuba, Iran, Libya, Sudan và Myanmar, Bộ Tư pháp Hoa Kỳ đã quyết định không truy tố ngân hàng hoặc các quan chức của ngân hàng, thay vào đó, họ phải trả 1.92 tỉ USD tiền phạt và cài đặt một bộ giám sát do tòa án chỉ định.
Đó hầu như không phải là một ngoại lệ. Barclays, BNP Paribas, Credit Suisse, Deutsche Bank, ING, Lloyds Banking Group, Royal Bank of Scotland và Standard Chartered đều đã nộp phạt cho các hành vi bao gồm rửa tiền, vi phạm lệnh trừng phạt và gian lận thuế lớn.
“Bạn có thể nhìn vào lịch sử của các vụ truy tố chống rửa tiền trong 10 năm qua và bạn sẽ không thấy nhiều bị cáo riêng lẻ được nêu tên,” luật sư và chuyên gia tiền điện tử Rimon giải thích. “Đây là điều bất thường. Và tôi nghĩ đó là cố ý. Tôi nghĩ chính phủ đang gửi đi một thông điệp”.
Lời kết
Trong hành trình thăng trầm của tỷ phú Bitcoin Arthur Hayes, các công tố viên Mỹ cáo buộc anh và các đối tác kinh doanh của anh đã vi phạm Đạo luật Bảo mật Ngân hàng khi không thực hiện và duy trì một chương trình chống rửa tiền thích hợp — để loại bỏ những kẻ xấu và tiền bẩn. Trong khi đó, các đồng nghiệp của Hayes trong thế giới tiền điện tử lại tin rằng anh đang bị trừng phạt vì đã tạo ra một sản phẩm khéo léo khiến các nhà lập pháp, các nhà quản lý khó chịu và — một khi nó trở nên cực kỳ phổ biến — đã gây ra mối đe dọa cho một số người chơi lớn nhất của thị trường.
