Khi nói đến tiền điện tử, có hai cách chính mà mọi người có thể kiếm được phần thưởng khi tham gia vào mạng, đó là thông qua mining hoặc staking. Mining là quá trình xác minh các giao dịch và thêm chúng vào blockchain, trong khi staking chỉ đơn giản là giữ tiền để hỗ trợ mạng. Cả hai phương pháp đều có những ưu và nhược điểm riêng, nhưng trong những năm gần đây việc staking ngày càng trở nên phổ biến do có hiệu quả năng lượng và các rào cản gia nhập thấp hơn.
Vì vậy, trong bài viết này, chúng ta sẽ nói về Proof of Stake (Bằng chứng cổ phần), các nguyên tắc cơ bản của Proof of Stake, cũng như ưu và nhược điểm của nó.
Proof of Stake là gì?
Proof of Stake (PoS – Bằng chứng cổ phần) là một thuật toán làm việc của Blockchain, cho phép người dùng kiếm được phần thưởng cho việc xác thực các khối trên blockchain. Có thể hiểu nôm na là người dùng sẽ ký gửi (Stake) một lượng tài sản nhất định để trở thành Validator (người xác thực) của Blockchain.
Không giống như Proof of Work (được sử dụng bởi Bitcoin), người dùng không cần phần cứng mining đắt tiền hoặc lượng điện lớn. Thay vào đó, mạng lưới lựa chọn các cá nhân để validate (xác nhận) các block dựa trên lượng coin mà họ sở hữu. Lượng coin sở hữu càng cao, người dùng càng có nhiều khả năng được chọn để validate – do đó có tên là Proof of Stake.
Các Validator này sẽ xác minh các giao dịch trên mạng lưới, gửi bằng chứng vào khối. Nếu đúng, các Validator sẽ được nhận thưởng là lạm phát của Blockchain, hoặc phí giao dịch thu về. Nếu sai, họ sẽ chịu phạt là mất đi tất cả, hoặc một lượng tài sản đã ký gửi.
Ví dụ: Blockchain Terra đòi hỏi người dùng Stake LUNA để trở thành Validator. Sau đó, họ được hưởng phí giao dịch (người dùng có thể trả bằng UST, KRT, LUNA,…).
Đặc điểm của Proof of Stake
Ưu điểm
Proof of Stake sẽ có các ưu điểm như sau:
- Không đòi hỏi máy cấu hình cao, bất kỳ ai cũng có thể thiết lập các node chuyên biệt trên máy tính hoặc serve (máy chủ) của riêng mình.
- Đôi khi có thể Delegate (ủy quyền) cho Validator, nghĩa là người dùng gửi coin cho Validator để họ có thêm quyền vote, đổi lại người gửi cũng nhận được một phần phần thưởng mà không phải làm gì.
- Tăng khả năng mở rộng và tốc độ giao dịch, cải thiện tính phân quyền vì việc validate có thể được thực hiện bởi bất cứ ai stake token trong mạng, tạo ra một mạng lưới phi tập trung.
- Proof of Stake tiết kiệm môi trường hơn, không đòi hỏi tiêu thụ nhiều điện để hoạt động như Proof of Work (Bitcoin chẳng hạn).
Nhược điểm
Tuy nhiên, PoS cũng tồn tại một số nhược điểm dưới đây:
- Khi ủy quyền hoặc làm Validator, thì người dùng sẽ được thêm số lượng coin, nhưng sẽ bị giam vốn, hoặc đôi khi bị mất giá coin và số lượng bù vào cũng không đủ hòa vốn.
- Sẽ có trường hợp unlock cần phải đợi một khoảng thời gian, có thể là 1 tuần, hay 2 tuần,… Điều này sẽ làm người dùng trở tay không kịp khi giá coin điều chỉnh. Ví dụ như khi stake FTT token trên sàn FTX nếu unlock cần tốn 2 tuần; LUNA unstake trên Terra Station tốn 15 ngày,…
- Việc khóa token này liên quan đến quản trị, do đó, ai khóa càng nhiều token thì tiếng nói của người đó sẽ có trọng lượng hơn, đó chính là lý do vì sao Validator cũng cần người dùng ủy thác token cho họ. Điều này dẫn đến trường hợp Blockchain mang tính tập trung: Một số ít người có quyền hạn quá lớn, dự án phải làm theo họ, đôi khi có những ý kiến không mang lợi ích gì cho dự án nhưng vẫn phải làm.
- Tính bảo mật kém vì ai cũng có thể trở thành validators chỉ bằng cách sở hữu lượng lớn token, khiến mạng dễ bị tấn công 51%. Ngoài ra, những valodators này cũng có cơ hội lạm dụng quyền lực của mình.
- Thiết lập hệ thống phức tạp vì cần có sự phối hợp đáng kể giữa tất cả các bên liên quan để thiết lập đúng hệ thống Proof of Stake. Điều này đôi khi có thể khó đạt được và có thể dẫn đến sự chậm trễ trong hệ thống.
Đây chỉ là một số nhược điểm chính liên quan đến Proof of Stake. Mặc dù nó mang lại một số lợi ích, nhưng cũng có một số rủi ro tiềm ẩn cần được xem xét. Khi các blockchain tiếp tục phát triển và trở thành xu hướng chủ đạo hơn, chúng ta có thể thấy các giải pháp mới được phát triển để giải quyết những vấn đề này.
Cách Proof of Stake hoạt động
Với PoS, thay vì khai thác token mới, người dùng có thể xác thực các giao dịch để đổi lấy phần thưởng. Số lượng phần thưởng tỷ lệ thuận với số token mà người dùng nắm giữ. Điều này có nghĩa là những người nắm giữ lượng token nhiều hơn sẽ có động lực lớn hơn để xác thực các giao dịch, vì họ có thể kiếm được nhiều phần thưởng hơn.
Phần thưởng này có thể đến từ lạm phát token dự án (đã được phân định sẵn trong token allocation, hoặc vô hạn như Ethereum 1.0, Mina Protocol,…). Một số khác thì sử dụng phí giao dịch như Terra đã nói trên.
Có nhiều cách để thực hiện PoS, nhưng phương pháp phổ biến nhất là “Bằng chứng cổ phần được ủy quyền” (DPoS). Với DPoS, người dùng bỏ phiếu cho validator, validator này sau đó sẽ chịu trách nhiệm xác minh các giao dịch và cam kết chúng với blockchain. Validator được thưởng phí giao dịch và họ cũng phải có một lượng token nhất định để đạt điều kiện cho vị trí của mình.
Hệ thống này được thiết kế để ngăn chặn sự tập trung hóa, vì những người xác nhận được cộng đồng lựa chọn thay vì được chỉ định bởi một thực thể duy nhất. Điều đó cũng có nghĩa là người dùng có thể kiếm được phần thưởng ngay cả khi họ không nắm giữ một số lượng lớn token, vì họ có thể chỉ cần ủy thác phiếu bầu của mình cho validator.
Hiện nay, việc Staking không chỉ đơn thuần gói gọn trong Blockchain, mà nó cũng đưa vào những dự án thông thường với mục đích giảm lưu thông nguồn cung, giảm áp lực bán. Đổi lại, người dùng chấp nhận khóa token cũng sẽ nhận được phần thưởng là token dự án.
Cách này hiện đang được áp dụng rất rộng rãi, nhưng đây là một con dao hai lưỡi:
- Nếu trong thời gian khóa, dự án hoạt động tốt và chứng minh được vì sao người dùng cần giữ token và không bán, thì sau chu kỳ khóa, sẽ không có áp lực bán.
- Ngược lại, nếu trong khoảng thời gian này mà vẫn không có gì thay đổi, khả năng cao họ sẽ xả hết cả token thưởng cùng với gốc, dự án sẽ bị tổn thất nặng hơn.
Tìm hiểu thêm về Staking là gì và hướng dẫn cách Staking cho người mới.
So sánh Proof of Stake với Proof of Work
Proof of Stake và Proof of Work khác nhau ở một số điểm quan trọng, bao gồm cả chi phí liên quan và mức độ kiểm soát mà chúng trao cho những người xác thực giao dịch.
Đầu tiên, chúng ta cùng sơ lược qua về Proof of Work là gì, PoW là bằng chứng công việc, bản chất của thuật toán này là xác nhận tính chính xác trong công việc của các thợ đào đến toàn mạng lưới blockchain thông qua việc tiêu tốn tài nguyên trong thế giới thực (máy đào, năng lượng điện và thời gian).
Nếu ưu và nhược điểm của Proof of Stake đã được trình bày ở trên, thì giờ chúng ta hãy xem thử Blockchain Proof of Work nổi tiếng nhất: Bitcoin có những đặc điểm gì?
Ngoài việc nổi tiếng như là người đi đầu trong tiền điện tử, Bitcoin cũng rất hay dính đến những vụ việc liên quan đến năng lượng không trong sạch, máy đào đắt tiền, đòi hỏi diện tích phức tạp,…
Nhưng ngược lại, Proof of Work vẫn là một trong những cách thức hoạt động vẫn được duy trì tới hiện tại bởi vì bảo mật cao. Việc tốn nhiều tiền để trở thành thợ đào sẽ giúp họ không muốn phá hoại mạng lưới.
Như vậy, sự khác nhau giữa Proof of Stake và Proof of Work sẽ được trình bày như sau:
Ngoài ra, Proof of Work cung cấp quyền kiểm soát gần như hoàn toàn đối với các giao dịch nào được đưa vào các block mới cho những người đóng góp nhiều sức mạnh băm (hash) nhất hoặc khả năng tính toán. Ngược lại, Proof of Stake cho phép người tham gia xác thực các block bằng cách khóa một lượng tiền điện tử làm tài sản thế chấp. Do đó, validator có động cơ để hành động vì lợi ích tốt nhất của mọi người sử dụng mạng, vì “khoản đầu tư” của họ sẽ gặp rủi ro nếu họ không thực hiện.
Cuối cùng, Proof-of-Work thường dựa vào thị trường cạnh tranh để tạo ra và cải tiến liên tục phần cứng khai thác mới. Điều này có thể dẫn đến việc chi tiêu lãng phí cho các thiết bị dư thừa hoặc quá chuyên dụng vì các thợ mỏ buộc phải chi tiền liên tục chỉ để duy trì hoạt động kinh doanh. Loại chạy đua vũ trang này không được áp dụng trong Proof-of-Stake, có nghĩa là validator sẽ không lãng phí nhiều năng lượng hoặc các nguồn lực khác để đảm bảo giao dịch.
Proof of Stake có an toàn không?
Proof of Stake chỉ là công cụ, thứ cần phải đặt câu hỏi có an toàn không chính là dự án.
Nếu dự án thật, thì việc Stake token sẽ giúp chúng ta có thêm phần thưởng, và cũng là cách để người dùng thật sự góp phần xây dựng dự án mà không cần biết code.
Chẳng may chúng ta chọn nhầm dự án chất lượng kém, hoặc vô tình bảo mật không tốt, thì khả năng cao là số coin khóa vào sẽ mất hoặc giảm giá trầm trọng.
Cách đào coin PoS như thế nào?
Để đào coin PoS, người dùng cần thực hiện 5 bước như sau:
Bước 1: Mua một lượng nhất định đồng coin người dùng định đào. Cách đơn giản nhất là lên các sàn giao dịch uy tín để mua, ví dụ như: sàn Binance, sàn Huobi,…
Bước 2: Tải ví của đồng coin đó về và thực hiện đồng bộ với máy tính. Trong thời gian đồng bộ, máy tính của người dùng phải đảm bảo được kết nối với internet liên tục, thời gian này sẽ dài ngắn khác nhau theo từng loại coin.
Bước 3: Sau khi đồng bộ xong, người dùng cho máy chạy liên tục 24/24 để stake. Khuyến khích nên mua VPS (Virtual Private Server) để stake, sẽ giúp bạn tiết kiệm được tiền đầu tư phần cứng, tiền điện vận hành máy chủ, không gian lắp đặt…
Bước 4: Sau khi để coin trong ví 1 thời gian coin sẽ trưởng thành và bắt đầu đi giành block. Khi coin đã chiếm được block và tham gia tạo được block mới, người dùng sẽ nhận được lãi chuyển thẳng vào ví của mình.
Bước 5: Khi người dùng không muốn stake hay đào coin PoS nữa thì chỉ việc chuyển coin từ ví lên sàn và bán đi thôi.
Như mình đã nói ở trên, PoS là hình thức dùng coin đào coin theo dạng cổ phần. Điều này có nghĩa là lượng coin người dùng đào được phụ thuộc vào số lượng coin họ đang nắm giữ và tỉ lệ % Stake mà team DEV của coin đó cho phép.
Ví dụ: Tỉ lệ Coin Buzz là 1200%/năm, EMB 7200%/năm, B3 10000%/năm.
Tuy nhiên, việc đào không đơn giản là bỏ coin vào ví và treo 24/24 là người dùng sẽ có lãi khủng như vậy. Để nhận được lãi một cách cao nhất, người dùng cần có Weight thật cao để cạnh tranh với các staker khác. Mục đích là chiếm được block một cách nhanh nhất để nhận coin.
Vậy Weight là gì? Làm sao để đạt được Weight cao khi đào coin PoS?
Weight (hay cân nặng của coin PoS) bao gồm độ tuổi của coin và số lượng coin mà người dùng cần staking. Trong đó, độ tuổi coin là thời gian để coin trưởng thành khi nạp coin vào ví coin (thông thường thời gian này sẽ mất tầm vài giờ đến vài ngày tùy loại coin).
Sau khi coin trưởng thành thì Weight sẽ càng tăng. Weight càng cao thì khả năng giành được block càng lớn. Nhưng trong thời gian đầu sẽ mất rất lâu để đào được coin PoS vì:
- Ở block đầu tiên đào được, sau khi đủ Weight thì toàn bộ coin người dùng có chỉ đào được đúng 1 block duy nhất, tuy nhiên số coin này sẽ được chia ra nhiều block sau đó.
- Sau khoảng 1 – 2 tuần thì thu nhập mới bắt đầu ổn định do mạng lưới netweight đã hình thành.
- Trong quá trình stake, tuyệt đối KHÔNG nhận thêm hoặc rút bớt coin, vì những hành động này sẽ xóa sạch công sức xây dựng mạng lưới netweight và phải chờ nó tạo lại.
